İngiliz Gizli Servisi Cumhuriyet kadrolarının peşinde!

Türkiye Cumhuriyet’inin yeni kurulduğu yıllarda, İngiliz İstihbarat raporlarından çıkarılarak hazırlanan, Sultan Vahdeddin’den, Mustafa Kemal Atatürk’e, İsmet İnönü’den, Adnan Menderes’e, Nazım Hikmet’ten, Şükrü Saraçoğlu’na kadar birçok ünlü komutanın, diplomatın, gazetecinin ve edebiyatçının, kişiliği, karakteristik ve fiziksel özelliklerini, geçmişini, başarılarını, “Fişlenen Cumhuriyet” Kitabında bulabilirsiniz.

İngiltere’nin süper güç olduğu yıllarda, İngiliz istihbaratının tuttuğu gizli kayıtların yer aldığı “Fişlenen Cumhuriyet” kitabında, fişlenen şahısların kısa geçmişi, başarıları, başarısızlıkları, İngiltere hakkındaki düşünceleri, eşleri, zaafları ve fişleyenlerin şahsi yorumlarına yer veriliyor. İngiliz istihbaratı, Mustafa Kemal Atatürk’ü şu şekilde kayıt altına alıyor; “…Arnavut bir baba ve Türk bir anneden 1880’de dünyaya geldi. 1,75 boyunda, solgun bir cilde sahip. Sabit bir yüz ifadesi ile birlikte gri gözleri var. Güçlü, düzenli özelliklere sahip... Şu sıralar şişmanlığa meyilli. Etkileyici, akıcı bir hitabeti ve biraz da kişisel cazibesi var…”

İsmet İnönü’yü ise; “…Başbakan olmasından sonra 1925 Ağustos’unda Latife Hanım’dan boşanmasına karşı çıkması sebebiyle Gazi ile ilişkilerinin gerildiği söylendi. Bu söylenti asılsız çıktı ve mevkisi eskiden olduğu gibi güçlü kaldı. Lozan’da, kendisinin inatçı ama yetenekli bir delege olduğunu gösterdi. Kibar ve kızgınlığını hiç göstermez. Ama yenilgiden hoşnut olmaz…”

Sıcağı Sıcağına Tarih

“Fişlenen Cumhuriyet”, olayların üzerinden uzun bir zaman geçtikten sonra kaleme alınan hatıratların kullanıldığı çalışmalardan ayrı olarak, Türkiye Cumhuriyeti’nin yeni kurulduğu yıllarda tutulan, tâbir câizse ‘sıcağı sıcağına’ oluşturulan, istihbarat raporlarından yola çıkılarak hazırlanıyor. ‘Türkiye Cumhuriyeti’nin yeni kurulduğu yıllar’ olarak belirtilen zaman aralığı, İngiltere’nin dünya siyasetini yönlendirdiği ve şekillendirdiği bir zaman aralığına denk geliyor. Dolayısıyla dünya siyasetinin bu baş aktörünün, Türkiye Cumhuriyeti’nin önde gelen şahsiyetleri hakkında raporlar hazırlaması, bu raporlar ışığında Türkiye Cumhuriyeti’ne yönelik politika ve stratejilerini belirlemesi de kitabı, dönemi anlamak açısından sadece tarihçiler için değil, siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler alanlarında çalışanlar için, de önemli bir kaynak haline getiriyor. Kitabın giriş bölümünde, ana hatlarıyla Türk-İngiliz ilişkilerinin tarihi seyri ortaya koyuluyor. Akabinde 1930 ve 1947-1950 olmak üzere iki dönem halinde Türkiye Cumhuriyeti’nin önemli şahsiyetleriyle ilgili yapılan fişlemeler paylaşılıyor. Raporları hazırlayan İngiliz görevlilerinin, raporlarda yalnızca bir durum tespiti yapmakla yetinmeyip, raporların son kısımlarına kısaca şahsî görüşlerini ve şahıslarla ilgili kişilik tahlillerini de eklediğini görüyoruz ki, bu ayrıntı belgeleri ve onlar aracılığıyla ulaşılacak bilgileri zenginleştiren, önemli bir unsur olarak karşımıza çıkıyor. Fakat istihbarat raporlarındaki her bilginin mutlak doğru olarak kabul edilmemesi gerçeğinden hareketle bu çalışmada isimleri geçen tarihî şahsiyetlerin bazıları hakkındaki ithamların, tamamen İngiliz belgelerinde yer alan o döneme ait değerlendirmeler olduğunu da unutmamak gerekiyor.

Fişlenen ünlüler arasında kimler yok ki!

Sultan Vahdeddin, Damat Ferit Paşa, Ali Fuat Cebesoy, Falih Rıfkı Atay, Fevzi Çakmak, Hüseyin Cahit Yalçın, İsmet İnönü, Kazım Karabekir, Mustafa Kemal, Şükrü Saraçoğlu, Halide Edip Adıvar, Saffet Arıkan, Celal Bayar, Refet Bele, Osman Bölükbaşı, Ziyad Ebüzziya, Nihat Eğriboz, Nihat Erim, Mahmut Şevket Esendal, Hüsrev Gerede, Kasım Gülek, Nazım Hikmet, Tevfik İleri, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Lütfi Kırdar, Adnan Menderes, Nadir Nadi, Sedat Simavi, Kazım Taşkent, Behçet Uz, Fatin Rüştü Zorlu… Bu isimler, kitabın içeriğinde yer alan fişlenmiş onlarca kişiden en meşhurları olarak dikkat çekiyor.